Кэнники кэмІэ араас таґымнаах, ис хоґоонноох сахалыы ійдііх-санаалаах киинэлэр элбээн иґэллэриттэн санаабыт кінньүірэр, биґиги да атын сайдыылаах омуктартан хаалсыбат эбиппит диэн киэн туттуу үіскүүр эбит.
Онон саха киинэтин туґунан суоллаах-иистээх таґымІа таґаарыахха сібүн итэҕэйдим. Ол сайдыыны кіҕүлүүр туґуттан, дірүн-дірүн да буоллар, санаабытын этэрбит, сүбэ-соргу тэрийэрбит наада дии саныыбын. Оччоҕо эрэ оІорор киинэлэрбит дириІ силистээх-мутуктаах, үйэлээх буолуохтара. Оттон киинэ устааччыларбыт, артыыстарбыт «норуоппут, кырдьык даҕаны, биґиги үлэбитин күүтэр, кэтээн кірір, сыана быґар эбит» диэн ис кыахтарын, талааннарын арыйалларыгар тирэх буолуо этэ.
Былырыын Кыайыы 65 сылын кірсі С.Сивцев-Доллу салайааччылаах, Никита Аржаков режиссердаах «Снайпер саха» диэн киинэ тахсан, кірііччүлэр сэІээриилэрин ылла. Мин, тыа сирин олохтооҕо буоларым быґыытынан, киинэни хайдах ылыммыппын, туох санаалар үіскээбиттэрин үллэстэргэ соруннум.
«Мосфильм» сабыдыала буолара дуу – киинэ тыаґа-ууґа, уґуллуутун хаачыстыбата үчүгэй диэн этиигэ кыттыґабын. Аата ыйарынан, хартыына хара ааныттан сэрии алдьархайдаах будулҕаныгар түґэриэ дии санаабытым (арҕаа дойду боевиктарыгар курдук). Онтум саха оҕонньоро сиэнин кытта тыаҕа бултуу сылдьалларыттан саҕаланан, хайдах эрэ, уоскуйа быґыытыйан, холкутуйан кірдүм. Јбүгэ үгэґинэн, оҕонньор сиэнин иитэ-такайа сылдьара ійдінір. Ол эрээри, сиэнэ маска «тыатааҕыны» ойуулаан баран, сыал оІостон саанан ыппытын кірін, аньыы тахсыбытыттан сүрдээҕин долгуйар, уйуґуйар, Баай Барыылаах Байанайыттан, уот иччитэ Бырдьа Бытык Хатан Тэмиэрийэ кырдьаҕастан кірдіґір-ааттаґар. Ити үгэґи саха майгылаах ірүүтүн кытаанахтык тутуґар, инньэ гынан бу эпизод киинэни «сахатытан» биэрэр.
Оҕонньор сиэнин ыарыылыы олорон, сэриигэ хайдах сылдьыбытын ырыта саныыра кістір. Онно снайпер буолан элбэх істііҕүн тыынын быспытын, ону Аҕа дойдутун, бар дьонун кімүскүүр ытык иэґин толоруу кыґалҕатынан быґааран толкуйдуур. Ону сэрии кэмигэр быраатын ілүүтэ, таптыыр кыыґын фашистар ілірүүлэрэ бигэргэтэн биэрэллэр.
Тіґі да тула ілүү-сүтүү оргуйа турдар, олох сырдык кістүүтэ, ыраас таптал үіскүүрэ итэҕэтиилээхтик бэриллибит. Манна хомуґу киллэрбиттэрэ киинэни іссі «сахатытан» биэрдэ. Оттон саІа үіскээн эрэр таптала хардаран, араІаччылаатын диэн бэлэхтээбит таІара күлүгүн оҕонньор билиІІэ диэри кичэйэн суулаан түіґүгэр укта сылдьара — бастакы тапталын кэриэс оІосторун бэлиэтэ.
Бэргэн ытааччы буолан, істііхтірүн, үксүгэр, эписиэр, генерал іттүлэрин бултаґарын бэлиэтии кірдүм. Ол аата — тойотторун. Боростуой саллааттартан «үтүілээх», уордьаннаах іттүлэрин харыстаабакка кыдыйар. Сэрии бүтэґик күннэригэр фашистар гитлерюгенд оҕолорун сэриигэ киллэрбиттэрин кірсір. Уонна ол уолун аґынан ыппат, эбиитин бэйэтин уулаах билээгэтин бэлэхтиир. Ити үтүі быґыыта үтүінэн эргиллэр: сиэнэ дэІнэммитигэр, ньиэмэс Саха сиригэр кинини кірсіірү вездеходунан кэлэн биэрэн кіміліґір.
Киинэ киґини сырдык аартыгар аҕалан түмүктэнэр. Саха киґитэ уоттаах сэриигэ киирэн баран, киґилии, айыылыы майгытын сүтэрбэтэҕэ, холкута бэлиэтэнэр. Уопсайынан даҕаны, айылҕа оҕолоро буоламмыт, айар-тутар іттүгэр охтуулаах омукпут. Бары билэрбит курдук, сэрииттэн эргиллибит буойуннар олоҕу-дьаґаҕы тутууга дьоруойдуу үлэлээбиттэрэ.
Хартыынаҕа биир «аґара баґыылаах» түгэн кістін ааґар: істііх снайперын кытта күін кірсүүгэ. Биллэн турар, ити режиссер бэйэтин фантазията, киинэ күүркэйиитин, чыпчаалын сытыырхаппыт түгэнэ. Оттон мин итини ааґа түґүү курдук кірдүм эрээри, киинэ ис хоґоонун намтаппата. Арай сахалыы ійдібүлгэ омуннаах кэпсээнньити санатта. Оттон ыччат дьоммут итини баарынан ылыныахтара буоллаҕа...
Сүрүн оруолу толорооччу Дьулустаан Семенов саха снайперын, хорсун-хоодуот, сэмэй буойун оруолун кыайа тутта. Ханнык да оІоро, тупсара сатааґын суох, барыта дьиІнээх олоххо кістірүн курдук. Холобур, кыыґа сурук ыыппытын туттарыыга үІкүүлээ диэбиттэригэр кэтэмэҕэйдээн, саІа аллайыыта – үүт-үкчү олоххо кістір түгэн.
Кыыс оруолун толорбут Ирина Колосова туІуй таптал үіскүүрүн итэҕэтиилээхтик кірдірді. Быстахха былдьаныыта кыґыылааҕын, абалааҕын дии саныыгын. Сэриини этэІІэ ааспыттара буоллар, дьоллоох ыал буолуохтара хаалбытын итэҕэйэҕин. Сэрии алдьархайын, кырыыґын бу түгэІІэ күүскэ ылынаҕын.
Снайпердар сүлүіттэрин кірдірүү түгэнигэр элбэх саха ортотугар хайдах эрэ Кульбертиновка майгынныыр лейтенант кістін ааспыта эмиэ суолталаах дии санаатым. Ону ааґан үрдүлэринэн туруйалар сэлэлии анньан ааґыылара, ама, хайа бэйэлээх киґини долгутуо суоҕай?! Бу түгэІІэ тіріібүт дойду ахтылҕана, алаас таптала, күндү тіріппүттэрин, сэгэрдэрин санаан туорхаґыйбыттара, кырыыстаах сэриини түмүктээн, кыайан-хотон эргиллиэх санаалара тіґі күүркэйбитэ буолуой?!
Сиэн оруолун толорооччу Вася Андросов салгыы атын киинэлэргэ кыттыан сіп дии санаатым. Киинэҕэ артыыс хамсаныыта-имсэниитэ, сирэйин миимикэтэ улахан оруолу ылар. Холобур, эґэтиттэн сэрии туґунан истээри харах-кулгаах буолан олороро...
Саха снайперын – кырдьаҕас Ардаховы – дьиІнээх олоххо эриллибит-мускуллубут, сахатын итэҕэлин этигэр-хааныгар иІэриммит уобараґы Спартак Федотов кыайа-хото тутуохтааҕар саарабыл да суох буоллаҕа.
Соторутааҕыта араадьыйаҕа «Сахафильм» дириэктэрэ С.Сивцев-Доллу интервьютун истэн сэІээрбиттээҕим: «Мосфильм» салалтатын кытта дуогабардаґан, Тыгын Дархан туґунан киинэни устар былааннаахтарын. Дьэ, ити сіптііх дьаґаныы табылларыгар алгыс күүґүн туґаайабын. Билигин тоҕоостоох күн-дьыл үіскээтэ.
Биир суолга этиилээхпин, ол туґунан «ЧыІыс Хаан» киинэни ырытарбар «Кыым» хаґыакка суруйан турабын: хаан тохтуулаах түгэннэри кытайдар курдук сэмэйдик устуохха. Аґара халытан, күнү-ыйы бүілэтэр курдук буолбакка. Ол тоҕото ійдінірі буолуо дии саныыбын.
Түгэни туґанан, киинэ айар кэлэктиибигэр бэртээхэй киинэни Кыайыы үбүлүійүгэр бэлэх ууммуккут иґин махтал буоллун! Эґигини ірүүтүн айымньылаах үлэҕит арыаллаатын, уостубат дьулуургүт іґүллүбэтин! Сахаҕыт норуотугар элбэх дириІ ис хоґоонноох хартыыналары (ордук историческайдары) бэлэхтээІ!
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена