Бу күннэргэ саха култуурунай уопсастыбаннаһа барыта Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай судаарыстыбаннай тыйаатыра тэриллибитэ 85 сылын бэлиэтиир. Норуоппут норуот быһыытынан сайдыытыгар, бэйэтин билиниитигэр биир сүдү олугу охсубут тэрилтэбит омукпут биир тулхадыйбат духуобунай тулааһына буоларын, бука, ким да саарбахтаабата буолуо.
Дьиҥинэн, саха уопсастыбаннай тыйаатыра ааспыт үйэ саҕаланыытыгар В.В. Никифоров-Күлүмнүүр тэрийбит «Союз якутов» түмсүүтүн иһинэн 1905 сылтан саҕаламмыта. Төрөөбүт норуоттара хаалыылаах балаһыанньатын, үөрэҕэ суоҕун, баттанан олорорун кытта эйэлэспэт бигэ бириинсиптээх саха бастакы интэлигиэнсийэтэ «Саха норуотугар үөрэхтээһини тарҕатыы Уопсастыбата» диэни тэрийэн, үөрэх, култуура, духуобунай баайы түмүү эйгэтигэр күүскэ үлэлээн барбыта. Ол курдук, 1906 с. «Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн» олоҥхо, «Манчаары түөкүн» туруоруллубуттара. Бу испэктээкиллэргэ Василий Никифоровы-Күлүмнүүрү сэргэ, Өксөкүлээх Өлөксөй, М.Андросова-Ионова, Н.Афанасьев курдук оччотооҕу саха омугун чулуу бэрэстэбиитэллэрэ кыттыбыттара. Кэлин манна Алампа Софронов холбоспута. Бу туруоруулар саха дьонугар ураты улахан болҕомтонон, сэҥээриинэн туһанан, дьону түмэн барбыттарыгар, былаас өттүттэн хааччах, бобуу-хаайыы саҕаламмыта. Оччотооҕу Арассыыйаҕа ханна эрэ ыраах хоту олорор кыра омук бэйэтин тылынан туох ис хоһооннооҕо, туохха ыҥырара-угуйара биллибэт тыйаатыры тэрийэн эрэрэ кутталлаах буолан көһүннэҕэ. Мантан сылтаан, саха чулуу уолаттара нууччалыы драмалары сахалыы тылбаастаан туруорууга ылсыбыттара. Билигин итини санаан-сыаналаан көрөн баран сөҕөҕүн. Оччотооҕу ыраахтааҕылаах Арассыыйаҕа сахаҕа хаарыан да чулуу, чаҕылхай дьон үөскээн ааспыттар эбит! Ити кэмнээҕи Арассыыйаҕа биһигиннээҕэр быдан халыҥ ахсааннаах, үөс сиргэ олорор татаардарга, башкирдарга, төрөөбүт тылынан норуодунай тыйаатырдар сүһүөхтэригэр тура иликтэрэ. Атын омуктар тустарынан этэ да барыллыбат. Быһата, үтүө дьон сахаҕа оччоҕо да бааллар эбит.
***
Сэбиэскэй былаас олоҕуруон иннигэр сахалыы тылынан бобуу-хааччах бөҕөтүн төлө көтөн, цензура, бэрэбиэркэ бөҕөтүн ааґан «Дьадаҥы Дьаакып», «Бүдүрүйбүт көммөт» турбуттара.
Өрөбөлүүссүйэ кэннинээҕи сахалыы тыйаатыр ускуустубатын чэчирээһинэ «Саха аймах», «Саха омук» уопсастыбалар, Алампа Софронов ааттарын кытта быґаччы ситимнээх.
1925 сыл сайыныгар Саха судаарыстыбаннай тыйаатырын иґинэн сахалыы уонна нууччалыы труппалар тэриллибиттэрэ. Бастакы режиссерунан Бүлүүгэ «Саха аймах» түмсүү режиссерунан үлэлээбит Дмитрий Большев анаммыта. Ити кэми саха уопсастыбаннай тыйаатырын труппата Алампа, Ойуунускай, Николай Неустроев уо.д.а. айымньыларынан репертуара лаппа хаҥаан, уопутуран көрсүбүтэ. Манна даҕатан эттэххэ, сахалыы тыйаатыр ускуустубата тэнийиитигэр үлэлээбит «Саха аймах», «Саха омук» уопсастыбалар бэрт элбэх чилиэннэрэ, бастакы хоґуун дьоммут 1920-21, 1927-28 сыллардаахха үөһэ ыытыллар хаҕыс бэлиитикэ сиэртибэлэрэ буолбуттара...
Ити кэмнэртэн саҕалаан Саха тыйаатыра тиґигин быспакка төрөөбүт норуотун духуобунай сирдьитин, суолдьутун оруолун толорон, саха омук аатын Арассыыйа, Аан дойду таһымынан ааттатан, дьонун-сэргэтин ортотугар бүгүҥҥү күҥҥэ диэри үлэлээн-хамсаан тиийэн кэллэ.
Саха академическай судаарыстыбаннай тыйаатырын кэккэтиттэн:
ССРС норуодунай артыыстара:
В.В. Местников, Д.Ф. Ходулов.
РСФСР /РФ норуодунай артыыстара:
А.С. Борисов, С.И. Борисова, С.А. Григорьев, А.И. Егорова, А.П. Петров, П.М. Решетников, М.Д. Слепцов, М.В. Слепцова.
Саха АССР/ СӨ норуодунай артыыстара:
З.П. Багынанова, П.И. Васильев, А.Е. Ефремов, Х.Т. Максимов, Т.П. Местников.
ССРС, РФ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреаттара:
Андрей Борисов, Герасим Васильев, Иннокентий Луковцев, Геннадий Сотников, Ефим Степанов, Симон Федотов.
Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреаттара:
Айаал Аммосов, Никита Аржаков, Степанида Борисова, Василий Босиков, Гаврил Колесов, Степан Сивцев-Доллу.
РФ Тыйаатырын деятеллэрин сойууһун «Кыһыл көмүс мааска» национальнай бириэмийэтин лауреаттара:
Михаил Егоров, Сергей Потапов, Карл Сергучев.
Өрөгөйдөөх үбүлүөйгүтүнэн, саха тыйаатырдара!
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена