Дьиэтэ-уота суох киһи туох аанньа олохтоох үһүө! Ыал муннугун кэйэ-кэрийэ сылдьар киһи олоҕо да олох, үлэтэ да үлэ буолбат. Төрөппүттэрдээх, аймахтардаах дьон өссө ити кыһалҕаттан мүлчү туттарыахтарын сөп. Онтон төгүрүк тулаайах сордоохтор, чороҥ соҕотох бэйэлэрэ дьиэ-уот тэринэллэрэ олус уустугун ааһан кыаллыбат да дьыала.
Сокуон быһыытынан, тулаайах оҕолор саастарын ситэн детдомтан тахсалларыгар, дьиэ ылыахтаахтар. Босхо. Кумаахы тугу баҕарар тулуйар. Суруллубут сокуон олоххо киирэрэ олус мөдөөн, атыыр оҕус алтаҕа.
Дьокуускай куоракка, бүгүҥҥү туругунан, 400 детдомнарга улааппыт тулаайах оҕо дьиэ ылаары уочараттыыр. Уһун синньигэс уочарат көстөр түгэҕэ суох – сылга 10 эрэ киһи хаартан-самыыртан хахха булар дьоллонор. Мээрийэ Опекатын уонна попечительствотын отделын салайааччыта Людмила Танцура этэринэн, бу уочараты суох оҥорорго 90 мөлүйүөн наада. Дьиҥинэн, өйдөөн-дьүүллээн суоттаатахха, олус элбэх суума буолбатах. Аҥаардас икки күннээх-түүн 60-тан тахса мөлүйүөнү тэбиибит. (Холобурга диэн, быйылгы Горнайга ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын да ылыаҕыҥ).
Саша П. – төгүрүк тулаайах. Ийэтэ төрөөтүн кытары аккаастаммыт. Онон 22 сааһыгар диэри «ийэ-аҕа» диэн минньигэс тыл суолтатын билбэт. Детдомтан 19 сааһыгар тахсыбыт. Үөрэнэ сатаабыт да уопсайа суох буолан уурайан куруусчуттуу барбыт. Дьиэтэ суох. Үлэлиир тэрилтэтин сарайыгар үүтээннэнэн олорор. Ону даҕаны тэрилтэ салайааччыта аһынан киллэрбит. Уочаракка тура кэлбит. «Баҕар, хаһан эмэ пенсияҕа тахсарбар тиксиэм», -- диэн күлэ сатыыр.
Дьиҥинэн сокуон этэринэн оҕо 18 эрэ сааһыгар диэри судаарыстыбаннай тэрилтэҕэ тутуллуохтаах. «Барыта баҕарбыт курдук буолан испэт. Биһиэхэ элбэх оҕо 18 сааһыгар саҥа 10-11 кылааска үөрэнэ барар. Ситэри үөрэппэккэ эрээри ханна таһырдьа ылан быраҕыахтарай?» -- диир Л.Г.Танцура.
Эмиэ… «эмиэ» диирбитигэр тиийэбит, сокуон быһыытынан, орто оскуола кэнниттэн тулаайахтар үөрэххэ киирдэхтэринэ, судаарыстыба иитиитигэр салгыы сылдьыахтаахтар. Уопсай дьиэ, социальнай стипендия төлөнүөхтээх. Ол эрээри, сорох үөрэхтэр (ордук коммерческай) устудьуоннары олордор уопсайдара суох. Эбиитин стипендия диэни төлөөбөттөр. «Оннук үөрэх кыһаларыгар үөрэнэ киирбит оҕолорго пособия төлөөн испиппит. Ону «сокуону кэспиккит» диэн тохтотон кэбиспиттэрэ. Онтон сылтаан үгүс оҕо үөрэҕин быраҕан кэбиспитэ. Харчыта суох хайдах аһаан-таҥнан, үөрэнэн сылдьыахтара этэй?! Кыаллыбата биллэр», -- Л.Г.Танцура этэр.
Аны, сорох детдомнарга, тулаайах оҕолор туох бырааптаахтарын эрдэ-сылла билиһиннэрбэттэр эбит. Саатар, хаһан да түгэҕэ көстүбэт да буоллар, дьиэ ылар уочаракка турар бырааптарын билбэттэр. Онтон сокуоммут эдэр киһи уочаракка турарын өссө хааччахтыыр: 18 сааһыттан 23-гэр эрэ диэри дьиэ ылыахтаах диэн. Танцура: «Быйыл, Иркутскага үөрэҕин бүтэрэн баран биир кыыс кэлэ сырытта: «Оказывается у меня есть право получить бесплатное жилье. Об этом я только в Иркутске узнала», -- диир. Төһө да «уочараттыыр саастарын» аасталлар, оҕолору син биир чэпчэтиилээх уочаракка туруораллар эбит.
Тулаайахтары дьиэлииргэ олус аҕыйах харчы көрүллэр. Ону даҕаны федеральнай бюджет ыытар. «Өрөспүүбүлүкэ хааһынатыттан быйыл эрэ 17 мөл. көрүлүннэ. Онтубутун даҕаны түһэрэ иликтэр. Ол иннинэ сылга 2-3 эрэ мөл. тыыраллара», -- диэн Людмила Григорьевна кэпсиир.
Элбэх бутууру Саха сирин уонна Арассыыйа сокуоннара тиэрэ-маары туойа сылдьаллара таһаарар. Судаарыстыба хааччыйыытыгар киирэр саас, төлөбүрдээх үөрэххэ үөрэнэр оҕолорго пособия төлөөһүн, уочаракка турар сааһы чуолкайдааһын курдук боппуруостар хайа да өттүттэн мөккүөрдээхтэр. Ил Түмэн дьокутаата Александр Подголов бу мунааҕы чопчулуохха диэн Госдумаҕа тахса сылдьыбытын, «боппуруос көрүллэ сылдьар» диэн ааттаан күттүөннээх харданы биэрбэтэхтэр.
Отдел үлэһиттэрэ биэстэр эрэ. «Дьиҥинэн, 2000 оҕоҕо 1 үлэһит көрүллүөхтээх. Кырата 30 үлэһит баар буолуохтаах», -- диэн начальник этэр. Кырдьык, маннык усулуобуйаҕа (дьиэлэрэ-уоттара да кыараҕаһа) үлэлииллэригэр улахан кыһалҕалаах быһыылаах. Кэпсииллэринэн иһиттэххэ, үлэлэрин быыһыгар күн аайы кырата 5-6 (!) суут мунньаҕар баран кытталлар эбит.
18 саастарыгар диэри туох баар оҕону барытын хабан үлэлиир Опека уонна попечительство отдела, тулаайахтары сэргэ, көрөр киһилэрэ – төрөппүттэрэ суох хаалбыт оҕолору ииттэ ылбыт ыаллары кытары үлэлиир. Л.Г.Танцура: «Төрөппүт уһуннук ыалдьан балыыһаҕа сытар, хаайыыга барбыт, үлэлиир кыаҕа суох инбэлиит дьон оҕолоро улахан болҕомтону эрэйэллэр. Бу оҕолор иитиэх дьоҥҥо хайдах-туох олороллорун хонтуруоллуубут», -- диир. Саамай сүрүнэ диэн, бу атын дьоҥҥо иитиллэ сылдьар оҕолор бас билэр дьиэлээх эбит буоллахтарына, сокуоннай саастарын ситэллэригэр ол дьиэни энчирэппэккэ бэйэлэригэр төттөрү биэрэр соруктаахтар. Хомойуох иһин, киһилии дьиэлээх оҕолор олох аҕыйахтар. Үксүн иһэр-аһыыр дьон оҕолоро буолан турар бэйэлэрэ сылдьаахтыыллар.
Тулаайах оҕо ахсаана сылтан сыл эбиллэн иһэр. Биллэн турар, кинилэргэ сыһыан, болҕомто ураты буолуохтаах. Ол гынан баран, бастатан туран, төрөппүт оҕотун быраҕар төрүөтүн туоратыахха наада буолуо. Онтон ол дойдубут социальнай, экономическай, политическай эйгэтин таарыйар улахан, далааһыннаах үлэ буолара сэрэйиллэр.
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена